Xhubleta-Pasuri Botërore UNESCO

Me rastin e shpalljes së Xhubletës, Pasuri Botërore jomateriale në mbrojtje të UNESCO-s,  në datën 19 Janar 2023, Drejtoria e Trashëgimisë Kulturore, Sektori i Trashëgimisë Kulturore në Bashkinë e Tiranës, organizuan një takim me studiuesen e mirënjohur, etnografen Prof. Afërdita Onuzi në ambientet e Muzeut të Gruas, ku merrnin pjesë një grup maturantësh të Gjimnazit Besnik Sykja në Tiranë.
Muzeu i Gruas, është iniciative individuale e Elsa Ballaurit, gazetare, aktiviste e të drejtave të njeriut dhe koleksioniste. Ky Muze përbën një rrëfim të historisë së grave shqiptare në kohë dhe shfaqet nëpërmjet objekteve, veshjeve, dokumentave e fotove drejt qëllimit që muzeu ka: të zbulojë sa më mirë rolin e femrës në shoqëri, familje, në monologun me veten dhe dialogun me burrin.
Muzeu i kushton një rëndësi të veçantë edukimit; fëmijët e shkollave dhe të rinjtë janë gjithmonë të mirëpritur jo vetëm si vizitorë por edhe si debatues mbi çështjet e rolit të gruas në shoqëri.
Një vend të rëndësishëm në veshjet e koleksionit të ekspozuar në Muze, zë edhe Xhubleta e cila u pa me interes e kërshëri nga gjimnzistët pjesëmarrës dhe shërbeu për ilustrimin e fjalës së znj. Onuzi, e cila së fundmi promovoi edhe librin e saj më të fundit “Xhubleta” të dedikuar studimit të kësaj veshjeje shumë të vjetër tradicionale të Malësisë sonë.
Xhubleta është një veshje 4 mijë vjeçare dhe pranimi i saj si pasuri nga UNESCO do të ndihmojë për ta ruajtur mjeshtërinë e krijimit të saj brez pas brezi.
Fundi i xhubletës ka formën e kambanës, ndërsa pjesë të tjera të saj janë kraholi, kërdhokla, brezi, jele-ku, stolitë prej sermi, ndërsa është e qëndisur me mjaft mjeshtëri me fije të arta, temina dhe me rruaza. Shqiponja është simboli kryesor në xhubletë, por ka edhe simbole të tjera si dielli apo gjysmëhëna. Ajo është përdorur kryesisht në Malësinë e Shkodrës deri në Gurëz të Milotit, por edhe te një pjesë e shqip-tarëve në Malin e Zi, që banonin rreth Bjeshkëve të Nemuna, në Rugovë të Kosovës etj.
Në shek. XVIII, xhubleta përbëhej nga shumë ngjyra, por ato që na kanë mbërritur në ditët e sotme ja-në: të zeza për gratë dhe bardhë e zi për vajzat. Pjesë të tjera të kostumit me xhubletë janë: kraholinë, xhoka, kërdhokla, paraniku, kallmat e shputat, etj.
Xhubleta është me prejardhje të lashtë. Paraqet ngjashmëri me veshjen e disa figurinave neolitike të gjetura në Bosnje, por edhe në vise të tjera të Mesdheut, që i përkasin mijëvjeçarit te dytë para erës sonë dhe lidhen me qytetërimet e vjetra mesdhetare.
Xhubleta e Malësisë është trashëgimi e qartë e prejardhjes ilire të kulturës tonë, që malësorët e përcollën deri në vitet 1950-1960, pra përbën një nga elementët identifikues të veshjes popullore shqiptare, nëpërmjet motiveve, ku emblema për të gjitha është shqiponja. Xhubleta përmban një seri simbolesh ku paraqesin lidhjet me fenë katolike, besimin te zoti ,dashurinë dhe thekson bukurinë e femrës malësore.
Dosja për të shpallur xhubletën pasuri të trashëgimisë kulturore jomateriale nën mbrojtjen e UNESCO-s u dorëzua pranverën e vitit 2021 dhe Xhubleta Shqiptare u shpall Pasuri Botërore UNESCO në nëntor të vitit 2022. Pjesë e listës së pasurive botërore shqiptare që mbrohen nga UNESCO janë edhe Butrinti, Berati, Gjirokastra si dhe iso-polifonia.