Pezë

Vështrim i përgjithshëm

Krahina e Pezës ndodhet rreth 12 km larg kryeqytetit. E gjithë zona ka një natyrë të mrekullueshme dhe banorët e saj shquhen për traditat mikpritëse e bujare. Panoramës me toka të punuara e shtëpi të sistemuara, me gjelbërim të admirueshëm e rrugë të asfaltuara i  shtohet peizazhi i bukur me kodrat me pisha. Banorët merren më shumë me bujqësi dhe blegtori.

Në sheshin e madh të Pezës që ka përmasat e një parku gjigand ndodhet edhe shtëpia e vjetër e Myslym Pezës, patriotit shqiptar që ishte një ndër organizatorët e Konferencës së Pezës. 
Ky fshat është një mrekulli e natyrës i cili tashmë edhe me rrugën e re është shndërruar në një nga destinacionet më të preferuara për shëtitje në natyrë.
Zona e Pezës me të 10 fshatrat e saj dallohet për kultivimin e ullinjve, vreshtarisë dhe serave me perime.

Histori 

Vendbanim me histori të lashtë
Në mijëvjeçarin e parë treva e Tiranës bënte pjesë në hapësirën tokësore të Ilirëve, më e hershmja e këtyre kalave është ajo e Dorëzit, mbeturinë e një qyteze ilire, emir antik i së cilës ende nuk është identifikuar, që i takon periudhës para urbane ilire, pra shek. VII-V p.e.s. 

Kjo qytezë antike mendohet të ishte një qendër e rëndësishme e fisit të Parthinëve. Jeta aty vazhdoi deri në mesin e shek.VI të e.s. Ajo lidhej me luginën e Pezës nëpërmjet dy rrugëve që kalonin nëpërmjet përrenjve të Fidhit (Fjollës ) dhe Gjyzarit (Çezarit ). Mendohet  që këtë emër ta ketë marrë nga lëvizja që ka bërë Jul Çezari nga Dorëzi nëpërmjet këtij përroi kur u ndesh me Pompeun në Golem. Këto dy rrugë, bënin të mundur lidhjen e saj me një degëzim të rëndësishëm të rrugës Egnatia, që kalonte nëpërmjet luginës së Pezës.
Popullsia e kësaj zone vazhdimisht ka ngritur krye kundër sundimit të perandorisë bizantine këtë e tregon edhe pjesëmarrja e saj në kryengritjen e vitit 1336 dhe në atë të vitit 1432 të udhëhequr nga Andrea Topia. 
Popullsia e kësaj treve mori pjesë në luftërat kundër pushtuesit osman nën udhëheqjen e Skënderbeut. 
Në vitin 1621 popullsia e zonës së Pezës u përfshi në kryengritjen anti osmane të Shqipërisë së Mesme. Një rezistencë më e fuqishme në Peze filloi në kohen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në vitin 1878. 

Peza martire në Luftën II Botërore
Peza ka një histori të gjatë dhe të pasur që e bën të njohur në mbarë Shqipërinë si zonë martire e Luftës II Botërore. 
Më 16 shator të vitit 1942, këtu u mbajt konferenca e Pezës e cila shënoi bashkimin e të gjithë forcave politike në vend kundër pushtuesve fashistë. Fshati është djegur disa herë nga pushtuesit gjatë Luftës II Botërore ndërsa heronjtë, pas çlirimit janë nderuar çdo vit. 
E gjithë zona përballoi mjaft operacione ndëshkimore të ndërmarra nga pushtuesit. Ajo njihet si vendlindja e Myslym Pezës (Babë Myslymi) i cili krijoi një nga çetat e para partizane antifashiste në Evropë. Më 5 qershor 1940 në Pezë u krijua çeta e parë partizane jo vetëm në Shqipëri por edhe në Ballkan e Evropë. Çeta, e cila kishte 50 veta drejtohej nga komandant Myslym Peza. Nga një çetë kaloi në Grupin Partizan të Pezës me 5 çeta që vepronin në pesë treva të ndryshme, më pas në batalionin partizan “Peza” i cili shumë shpejt do të bëhej Brigada XXII-S.
Për nga kontributi që ka Çeta dhe krahina e Pezës, Unioni Botëror i Krahinave Martire dhe i Paqes të Luftës së Dytë Botërore e ka zgjedhur atë anëtare me të drejta të plota dhe zona e Pezës është shpallur “Zonë Martire”.

Traditë 

Festa e përvitshme “Peza n’fest” 
Tashmë është kthyer në traditë që çdo 16 shtator në Pezë të kremtohet dita historike e Konferencës së Pezës si një aktivitet i përvitshëm. Bashkia e Tiranës së bashku me banorët e zonës organizojnë në këtë ditë një sërë aktivitetesh në Pezë duke e zgjatur këtë festë deri në 3 dit me të rinj e muzikë DJ.
Tradita e festës së Pezës rikthehet çdo vit ku nuk mungojnë: panairi i kulinarisë me gatime tradicionale, lojërat për fëmijë, shfaqjet e cirkut, këngët partizane përreth zjarreve, ekspozitat fotografike dhe shumë muzikë e koncerte.